فعل مستقبل نشان می دهد که آغاز تحقّق معنای فعل ، در زمان آینده خواهد بود. مثال :
در تنهایی بی تعارف ، مهمان دلمان خواهیم بود. (١)
فعل اَمر نشان می دهد که تحقّق معنای فعل طلب شده است. مثال :
از ناله مرغ چمن ، از بانگ اذان خیز. (٢)
این فعل گاه با یک باء (= باء زینت) همراه است. باید دانست که فعل نهی ، نوعی خاص از فعل نیست ، بلکه شکل منفی فعل امر است که با افزودن علامت ن بر سر فعل امر پدید می آید.
تقسیم فعل از لحاظ ساختمان
یک. ساده :
مولای ما در میان این جمع چون شمعی می تابد. (٣)
دو. پیشوندی (پیشوند + قسمت اصلی) :
سال ها دریچه زخم را فرو بستم. (٤)
سه. مرکّب (اسم + قسمت اصلی) :
سرانجام ، نیم دیگر صورتش را نشان می دهد. (٥)
چهار. پیشوندی مرکّب (اسم + پیشوند + قسمت اصلی) :
مردان حقیقی از جهاد سر برمی آورند.
پنج. گروه فعلی (ترکیبی از حرف اضافه واسم وقسمت اصلی) :
در راه خدا هرگز از پا ننشین!
راه تشخیص فعل مرکّب از فعل ساده چنین است : در فعل مرکّب ، جزء غیر صرفی (= بخشی که صرف نمی شود) دارای نقش نیست؛ امّا در فعل ساده ، کلمه ای که قبل از فعل قرار می گیرد ، دارای نقش ومعمولاً مفعول است. مثلاً «خانه ساختم» فعل مرکّب نیست ، زیرا کلمه «خانه» دارای نقش است ، یعنی مفعول است برای «ساختم» (= خانه را ساختم). «کتاب خواندم» ، «فیلم دیدم» ، «ناهار خوردم» و
__________________
١ ـ تا پیروزی / ٧٩.
٢ ـ کلّیات اقبال / ٤٧٣.
٣ ـ آمرزش / ٤٦.
٤ ـ نافله ناز / ١١٥.
٥ ـ بار دیگر شهری که دوست می داشتم / ٨٨.