٢. ذوق ادبی : از این جنبه ، مکان قید به همان شکل که در جمله مزبور آمده مناسبترین است.
٣. سَبْک نوشته : اگر نوشته از نوع مقالات ومطالب علمی باشد ورنگ خاصّ ادبی نداشته باشد ، مکان قید به همین شکل مناسب است. ولی اگر چینش غیر مستقیم وسَبْک شکسته ونزدیک به گویش ونگارش محاوره ای مُراد باشد ، مکان قید تغییر می یابد. مثلاً آهنگ جمله زیر با نوشته ای از نوع اخیر ، مناسب تر است :
در حیات رسول خدا ، هجرت صورت گرفت ، آن همچند بار.
٤. تأکید در نظر نویسنده : از این نظر ، مکان قید تابع مُراد نویسنده است. اگر تأکید بر تعداد باشد ، قید مزبور در آغاز آن جمله می آید. اگر تأکید بر تعداد به ضمیمه رخ دادن عمل در دوران زندگی پیامبر گرامی باشد ، قید در همان مکان می آید که نویسنده آورده است. اگر تأکید بر هجرت باشد ، قید ، بی درنگ پیش از فعل می آید.
اقسام جمله از لحاظ پیام (= وجوه جمله)
یک. خبری = جمله ای که به یکی از صورت های اِخباری یا التزامی ومثبت یا منفی ، درباره تحقّق کار یا حالتی سخن می گوید :
دست راستش را بالا آورد که ماه تابان بود. (١) (صورتِ اِخباری مثبت)
شاید به خوابِ شیرین ، فرهاد رفته باشد (٢) (صورت التزامی مثبت)
دو. پرسشی = جمله ای که به وسیله آن ، ظاهراً یا حقیقتاً درباره اَمری پرسش شود :
ای استاد! تو کدام گُل بودی که رایحه ات به هر بار بوییدن خوش تر می شد؟ (٣) (پرسش حقیقی)
جمله هایی که فقط ظاهر پرسشی دارند ودر حقیقت پرسشی نیستند ، معمولاً حالت اِنکاری دارند (استفهامِ انکاری) ؛ آن هم انکاری که آمیخته با نوعی اعتراض است :
هَلْ تَسْتَوِی الظُّلُماتُ وَالنُّورُ؟ (٤)
آیا تاریکی ها ونور یکسان هستند؟
در «استفهامِ اِنکاری» ، سؤال کننده در جست وجوی جواب نیست ، بلکه تنها می خواهد مخاطب را به تأمّل برانگیزد.
__________________
١ ـ سفر ششم / ٦٦.
٢ ـ مصراعی از غزل مشهور وماندگار «حزین لاهیجی» با مَطْلعِ «ای وای بر اسیری کز یاد رفته باشد …».
٣ ـ بشارت / ٢٢.
٤ ـ رَعد / ١٦.